Dokładne obejrzenie końskich zębów pozwala na przybliżone określenie jego wieku. W trakcie oglądania należy zwrócić uwagę na kilka cech – są to m.in. kształt zębów, rejestry, linia Galvayna czy obecność zębów mlecznych. Wraz ze starzeniem się konia dokładne określenie wieku staje się coraz trudniejsze.
Jak bezpiecznie obejrzeć końskie zęby?
Niestety, nie każdy koń będzie zachwycony, że chcemy zajrzeć do jego jamy ustnej i oszacować datę jego urodzin. Należy zawsze pamiętać o własnym bezpieczeństwie, zwłaszcza mając do czynienia z koniem nieprzyzwyczajonym do zabiegów pielęgnacyjnych i badań weterynaryjnych.
Zwykle najlepszym miejscem do przeprowadzenia oględzin jest boks konia. Zwierzę czuje się w nim bezpiecznie, a jednocześnie ma ograniczoną możliwość ucieczki. Przed przeprowadzeniem oceny, warto poświęcić chwilę na poznanie zwierzęcia i zdobycie jego zaufania. Niektóre konie lubią głaskanie, czyszczenie, a czasem pomocny może być kawałek marchewki czy jabłka.
Następnie można przejść do delikatnego dotykania głowy konia, zwłaszcza okolicy chrap. Za zachowanie spokoju warto zwierzę nagrodzić np. słowną pochwałą. Kolejnym etapem jest unoszenie warg i łagodne otwieranie pyska. Konie przyzwyczajone już do zakładania wędzidła nie powinny mieć z tym problemu, inne mogą wymagać więcej czasu. Niektóre konie mocno unoszą wargi przy podkładaniu smaczka pod pysk, co może ułatwić badanie.
Nie warto stosować metod siłowych, które mogą zniechęcić konia do ludzkiego dotyku i powodować problemy z akceptacją ogłowia czy kantara. Lepiej poświęcić zwierzęciu więcej czasu i przeprowadzić spokojny trening lub skorzystać z pomocy specjalisty.
Samodzielnie powinno się oceniać jedynie zęby sieczne konia. Zęby policzkowe mogą bezpiecznie sprawdzić jedynie specjaliści. Nie należy na siłę otwierać pyska konia i wyciągać języka. Może to spowodować urazy języka i połączonego z nim aparatu gnykowego.
Młode konie – ocena wieku
U koni poniżej 5 roku życia można najdokładniej określić wiek na podstawie oględzin jamy ustnej. Jest to możliwe dzięki zachodzącej w tym okresie wymianie zębów mlecznych na zęby stałe. Terminy wyrzynania się uzębienia są dobrze znane a rozbieżność u poszczególnych osobników i ras jest niewielka. Siekacze mają odmienny kształt i kolor w porównaniu z ich stałymi odpowiednikami.
Źrebięta najczęściej rodzą się bez żadnych zębów. Pierwsza para siekaczy mlecznych (cęgi) wyrzyna się w ciągu pierwszego tygodnia życia, druga para (średniaki) około 4-8 tygodnia życia, a trzecia para siekaczy (okrajki), gdy koń kończy 6, rzadziej nawet 18 miesięcy. U niektórych ras obserwuje się wydłużenie okresu wyrzynania się mleczaków, np. u kuców szetlandzkich.
Wymiana zębów mlecznych na stałe zaczyna się mniej więcej po ukończeniu 2,5-3 roku życia – wtedy wypadają cęgi. U koni arabskich ten proces zwykle zaczyna się wcześnie, natomiast u belgijskich koni pociągowych nawet po 3 roku życia. Kolejna para siekaczy wypada rok później, a ostatnia – okrajki – w wieku około 4,5-5 roku. Po ukończeniu 5 roku życia koń powinien mieć komplet zębów stałych. Potem szacowanie wieku na podstawie uzębienia staje się znacznie mniej precyzyjne.
Starsze konie – ocena wieku
U koni z kompletnym uzębieniem stałym w ocenie wieku należy brać pod uwagę inne cechy. Ocena staje się trudniejsza, mniej precyzyjna i może wymagać nieco więcej doświadczenia. W ocenie wieku bierze się pod uwagę zanik rejestrów zębowych, zmianę kształtu i zanik perełek, zmianę kształtu siekaczy i ich gwiazd zębowych, pojawienie się haków na okrajkach, zmianę kształtu zgryzu i linię Galvayna.
Zanik rejestrów zębowych
Rejestry (link do artykułu) orientacyjnie pozwalają ocenić wiek koni, dzięki temu że zanikają na siekaczach w określonej kolejności. Wynika to z:
- tempa ścierania się zębów siecznych (około 2 mm rocznie)
- czasu wyrzynania się siekaczy stałych
- długości lejków siekaczy szczęki i żuchwy.
Pierwsze rejestry znikają z siekaczy żuchwy – najpierw z cęgów, potem ze średniaków, a na końcu z okrajków. Następnie w tej samej kolejności z szczęki – szczegóły w poniższej tabeli. Niestety, w przypadku tej metody margines błędu w szacowaniu wieku konia może wynieść nawet kilka lat.
Zmiana kształtu i zanik perełek na cęgach
Do szóstego roku życia perełki (link do artykułu) są kształtu owalnego. Gdy koń kończy 9-10 lat stają się okrągłe.
Gwiazdy zębowe
Wygląd gwiazd zębowych wykazuje największą korelację z wiekiem koni ze stałym uzębieniem. Gwiazdy pojawiają się kolejno na poszczególnych siekaczach od około szóstego roku życia koni (szczegóły w tabeli).
Haki na okrajkach
Od piątego roku życia konia mogą okresowo pojawiać się haki (ostro zakończone uwypuklenie powierzchni okluzyjnej zęba) na górnych okrajkach. Ich obecność utrudnia zwierzęciu prawidłowe przeżuwanie i wymaga korekty przez lekarza weterynarii.
Zmiana kształtu zgryzu
U młodych koni zęby sieczne żuchwy i szczęki stykają się ze sobą pod kątem prawie 180 stopni. Wraz z wiekiem kąt ten staje się coraz bardziej ostry. Wiąże się to zarówno ze wzrostem trzewioczaszki, jak i zmianą kształtu koron klinicznych siekaczy.
Kształt siekaczy
Początkowo powierzchnia okluzyjna siekaczy jest owalna. Z wiekiem staje się coraz bardziej trójkątna. Natomiast u koni powyżej 20 roku życia obserwuje się powierzchnię poprzecznie owalną.
Linia Galvayna
Linia Galvayna (link do artykułu) zwykle pojawia się na okrajkach powyżej 11 roku życia, jednak u niektórych osobników może w ogóle nie wystąpić. Linia ta w wieku około 15 lat osiąga połowę zęba, a w wieku 20 lat widoczna jest na całej długości okrajków. Następnie zaczyna zanikać od strony dziąsła.
Ocena wieku po zębach – podsumowanie
W internecie można znaleźć wiele artykułów opisujących ocenę wieku konia na podstawie uzębienia. Niestety, często zawierają one wiele nieścisłości i uproszczeń, które mogą wprowadzać w błąd. Szacowanie daty urodzenia zwierzęcia powinno być oparte o analizę kilku cech. Niezbędne jest dokładne poznanie budowy zęba, a także zrozumienie różnic wynikających z rasy, warunków utrzymania i cech osobniczych.